Phơi nhiễm chì trong nước từ pin, sơn, gốm sứ, kim loại chứa chì cấu tạo ống dẫn,...

Mục lục

Chì là một kim loại nặng độc hại, khi tích tụ trong cơ thể có thể gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, đặc biệt là đối với trẻ em. Chì có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp (hít bụi hoặc khói) hoặc đường tiêu hóa (ăn, uống).

Nguồn nước và hiểm họa tiềm ẩn từ chì

Cuối thế kỷ 19, hàng trăm thành phố Mỹ lắp đặt hệ thống cấp nước công cộng bằng ống chì hoặc sắt. Ban đầu, hệ thống này mang lại lợi ích rõ rệt: giảm bệnh thương hàn, nâng cao đời sống, cải thiện vệ sinh và phòng cháy.
Tuy nhiên, chính ống chì lại âm thầm đưa độc tố vào nước sinh hoạt, khiến toàn bộ dân cư đô thị phơi nhiễm ở mức cao hơn nhiều lần so với các nguồn khác (sơn, khí thải xăng chì).

Các nguồn phơi nhiễm chì

Sơn cũ: Nhà được xây dựng trước năm 1978 thường sử dụng sơn có chì.
Đất và bụi bẩn: Bụi chì có thể tồn tại trong đất, bụi và được trẻ em vô tình nuốt phải.
Nước uống: Các đường ống nước cũ bằng chì hoặc có mối hàn chứa chì có thể làm nhiễm chì vào nước.
Nghề nghiệp: Công nhân làm việc trong các ngành sản xuất pin, hàn, làm kính hoặc gốm sứ có nguy cơ cao.
Sản phẩm tiêu dùng: Một số loại gốm sứ tráng men, mỹ phẩm dân gian và thuốc thảo dược nhập khẩu có thể chứa chì.

Chì – độc chất tác động đến não bộ và hành vi

Chì cản trở sự phát triển thần kinh, gây rối loạn chất dẫn truyền, làm giảm khả năng kiểm soát xung động, tăng hung hăng và giảm chỉ số IQ (Needleman et al. 1996; Reyes 2015).
Trẻ em hấp thụ chì nhiều hơn người lớn, hệ thần kinh non yếu đặc biệt nhạy cảm (Silbergeld 1997).
Nghiên cứu ghi nhận: hàm lượng chì trong máu cao gấp 4 lần ở trẻ vị thành niên phạm tội so với học sinh bình thường (Needleman 2002).

Bằng chứng lịch sử

Nghiên cứu của Feigenbaum & Muller (2016) sử dụng dữ liệu 591 thành phố Mỹ (1921–1936):
- Thành phố dùng ống chì có tỷ lệ giết người cao hơn 24% so với thành phố dùng ống sắt.
- Ước lượng bằng phương pháp thống kê nghiêm ngặt cho thấy mức tăng có thể lên đến 2,5 lần.
Tính axit của nước càng cao → lượng chì hòa tan càng lớn → tỉ lệ giết người càng tăng.

Tác động khác của chì

Tử vong do xơ gan và tiêu chảy trẻ sơ sinh cao hơn rõ rệt ở thành phố dùng ống chì (Troesken 2008; Clay et al. 2014).
Ngược lại, không có mối liên hệ giữa ống chì và các bệnh gắn với nghèo đói (lao, thương hàn), cho thấy tác động chủ yếu đến từ độc tính chì, không phải yếu tố xã hội.

Ảnh hưởng đến trẻ em

Trẻ em dưới 6 tuổi là đối tượng dễ bị tổn thương nhất do ngộ độc chì, bởi cơ thể đang phát triển mạnh.

Hệ thần kinh: Chậm phát triển trí tuệ, giảm chỉ số IQ và khả năng học tập. Trẻ có thể bị cáu gắt, hiếu động, kém tập trung.
Hành vi: Thay đổi hành vi, giảm khả năng chú ý và tăng hành vi chống đối xã hội.
Tiêu hóa: Mất cảm giác ngon miệng, sụt cân, đau bụng, buồn nôn, táo bón.
Máu: Thiếu máu do chì ức chế quá trình tổng hợp hồng cầu và làm giảm tuổi thọ hồng cầu.
Thính giác: Giảm thính lực.
Thận và gan: Suy gan, suy thận.
Xương: Cản trở sự phát triển của xương, dẫn đến thấp còi.
Nguy hiểm cấp tính: Ở mức độ nhiễm độc rất cao, trẻ có thể bị co giật, hôn mê, và thậm chí tử vong.

Ảnh hưởng đến người lớn

Hệ thần kinh: Đau đầu, giảm trí nhớ, khó tập trung, rối loạn cảm xúc. Các trường hợp nghiêm trọng có thể gây ảo giác, mê sảng, co giật hoặc hôn mê.
Tim mạch: Tăng huyết áp.
Sinh sản:
- Nam giới: Giảm ham muốn tình dục, giảm số lượng và chất lượng tinh trùng.
- Nữ giới: Tăng nguy cơ sảy thai, thai lưu hoặc sinh non.
Tiêu hóa: Đau bụng dữ dội, táo bón, miệng có vị kim loại.
Cơ xương khớp: Đau khớp, đau cơ, tê bì chân tay.
Thận: Gây bệnh thận mạn tính.
Máu: Thiếu máu.
Ung thư: Tăng nguy cơ ung thư khi tiếp xúc mãn tính.

Kết luận

Hệ thống ống dẫn tưởng chừng “văn minh” lại tạo nên một hiểm họa ngấm ngầm, mang tính hệ thống: cả cộng đồng bị phơi nhiễm chì mà không thể tránh khỏi qua việc “xả tráng nước”.
Hậu quả kéo dài hàng thập kỷ: suy giảm nhận thức, tăng hung hăng, tỷ lệ tội phạm bạo lực và tử vong cao hơn.
Như Needleman (2004) nhấn mạnh: “Ngay cả khi việc loại bỏ chì không làm giảm tội phạm, thì nó vẫn loại bỏ một chất độc nguy hiểm ra khỏi môi trường sống.”

Cách phòng tránh ngộ độc chì

Vệ sinh: Rửa tay thường xuyên cho trẻ, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi chơi. Thường xuyên lau chùi nhà cửa bằng khăn ẩm để giảm bụi chì.
Chế độ ăn uống: Cung cấp đầy đủ canxi, sắt và vitamin C giúp cơ thể hấp thụ ít chì hơn.
Nước uống: Luôn dùng nước sạch từ bộ lọc hoặc máy điện giải Chanson để uống, nấu ăn. Xả vòi nước trong 30 giây đến 2 phút trước khi sử dụng.
Sửa chữa nhà cửa: Cẩn thận khi sửa nhà có sơn cũ, không tự ý cạo hoặc chà sơn khô có chì.
Thận trọng với các sản phẩm: Tránh dùng các loại gốm sứ không rõ nguồn gốc và thuốc cam không rõ nguồn gốc cho trẻ.
Môi trường xung quanh: Hạn chế để trẻ chơi trên nền đất trống, thay vào đó nên lát gạch hoặc trồng cỏ.